O wydziedziczeniu słyszał niemal każdy. Jednak niewiele osób zna szczegóły dotyczące tego zagadnienia. W tym artykule poruszymy kwestie tego czym wydziedziczenie jest, kogo i w jaki sposób można wydziedziczyć, a także jak bronić się przed wydziedziczeniem.

• Wydziedziczenie pozbawia spadkobiercę możliwości ubiegania się o zachowek.
• By było ono skuteczne, musi spełniać określone przesłanki.
• Aby wydziedziczenie było skuteczne, muszą być spełnione odpowiednie warunki.
• W określonych przypadkach można się obronić przed wydziedziczeniem.

Wydziedziczenie – czym jest?

Spadkodawca może w testamencie negatywnym wyłączyć osoby uprawnione z grona spadkobierców, jednak nie pozbawia go w ten sposób prawa do zachowku. Do tego służy przewidziane w prawie spadkowym – wydziedziczenie.

W jaki sposób można wydziedziczyć?

Części bliskim, czyli zstępnym, małżonkom, a także dzieciom ustawodawca gwarantuje tzw. zachowek. Nawet mimo tego, że nie zostali ujęci w testamencie. W naszym poprzednim artykule pisaliśmy na temat zachowku, a także tego komu się należy i w jakiej wysokości. Spadkodawca może więc dokonać w testamencie wydziedziczenia małżonka, rodziców i dzieci, także dzieci pozamałżeńskich, czyli pozbawić ich prawa do zachowku.

Wydziedziczenie – kiedy można wydziedziczyć

Ustawodawca przewidział 3 przesłanki, dające podstawę do wydziedziczenia i jest to katalog zamknięty. Spadkodawca może wydziedziczyć osobę uprawnioną do zachowku, gdy ta:

1. Wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego – dotyczy to zachowania nieakceptowanego przez spadkodawcę, ciągłego i celowego, przykładem może być handel narkotykami, niemoralne prowadzenie się lub znęcanie nad osobami trzecimi.

2. Dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażące obrazy czci – chodzi tu o przestępstwo, wyłącznie umyślne, skierowane do wymienionych osób i dóbr.

3. Uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – może to być np. brak opieki nad spadkodawcą lub niedopełnianie obowiązku alimentacyjnego. Jest to też stan długotrwały i celowy, który jest akceptowany przez wydziedziczonego. W zaniedbywaniu obowiązków rodzinnych może też mieścić się wszczynanie awantur, bądź kierowanie krzywdzących i nieuzasadnionych zarzutów, a także wyrzucenie z domu, czyli wszystko, co prowadzi do zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej.

Wydziedziczenie – przebaczenie wydziedziczonemu

Spadkodawca nie może wydziedziczyć osoby, której przebaczył. Dotyczy to sytuacji, w której przebaczenie nastąpiło przed sporządzeniem testamentu. Jeśli w momencie przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, to przebaczenie jest skuteczne, jeśli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Co ważne, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 19.10.2018 r. przebaczenie jest też ważne, gdy nastąpiło po sporządzeniu testamentu i nie wymaga formy testamentowej.

Jeśli więc takie przebaczenie nastąpiło – osobie uprawnionej należy się zachowek.

Wydziedziczenie – kiedy jest skuteczne?

By wydziedziczenie było skuteczne, musi być poparte jedną z wyżej wymienionych przesłanek i dotyczyć osób uprawnionych – małżonka, rodziców lub zstępnego. Nie będzie więc ono skuteczne wobec dzieci zstępnych, czyli wnuków lub prawnuków. Oświadczenie to musi też być złożone w formie testamentowej i nie być obarczone wadą.

Co istotne, wydziedziczenia nie można dokonać w formie tzw. testamentu negatywnego, czyli wskazać jedynie chęć wydziedziczenia danego spadkobiercy. Do tego musi być podany powód owej chęci, który spełnia co najmniej jedną z ustawowych przyczyn wydziedziczania.

Wydziedziczenie – jak się bronić i jak zakwestionować?

Oświadczenie o chęci wydziedziczenia może być niezgodne ze stanem faktycznym. Dlatego też można zakwestionować to wydziedziczenie, wykazując, iż spadkodawca w momencie sporządzanie testamentu:

• był pod wpływem groźby,
• działał pod wspływem błędu i zasadne jest przypuszczenie, że gdyby tak nie było, to nie sporządziłby testamentu o takiej treści i nie dokonałby wydziedziczenia, np. błędnie sądził, że osoba wydziedziczana popełniła przestępstwo wobec bliskiej mu osoby,
• działał w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Na nieważność wydziedziczenia z wyżej wymienionych przyczyn nie można się powoływać po upływie 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Innym przypadkiem, kiedy można zakwestionować wydziedziczenie, jest sytuacja, gdy spadkodawca przebaczył osobie wydziedziczonej.

Wbrew temu, co sądzi większość klientów przychodzących do kancelarii notarialnej, zakwestionowania wydziedziczenia nie chodzi się w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Wydziedziczenie jest przyczyną pozbawienia osoby uprawnionej do prawa do zachowku, tak więc jedynie w postępowaniu o zachowek można się bronić przed uznaniem wydziedziczenia, np. występując z odpowiednim powództwem o uznanie wydziedziczenia za bezpodstawne.